Beşkonaklar Etnografya Müzesi ve Geleneksel Malatya Evi
Kent merkezinde, tarihi Beşkonaklar’dan tahsis edilen iki konakta hizmet veren Malatya Etnografya Müzesi, içinde bulunduğu konak ve barındırdığı koleksiyonu ile ziyaretçilerini Malatya’nın tarihinde yapılan zevkli, zevkli olduğu kadar da öğretici bir zaman yolculuğuna çıkarmaktadır.
Mahalli giyim örnekleri, erkek aksesuarları, para-saat keseleri, saatler, kadın aksesuarları, takılar, el işleri, mutfak araç ve gereçleri, silahlar, tarım araçları, dokuma araçları, ölçü-tartı araçları, aydınlatma araçları, mühürler, kilitler, kapı tokmakları, müzik aletleri gibi Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerine ait günlük kullanım araç ve gereçleri sergilenmektedir.
Beşkonaklar’da geçmişte Malatya’nın önde gelen aileleri oturmuştur. Yaklaşık 120 yıl önce Hacı Sait Efendi (Turfanda)ve kardeşleri tarafından yaptırılan Beşkonaklar, önce bir cihannümalı ev ve ona bitişik dört ev olmak üzere beşi bir bütün olmak üzere inşaa edilmiştir. Beşkonaklar(Sinema) Caddesindeki bir kısmının bahçesinden (avlu) su harığı geçtiği, yolunun parke taşlı olduğu ve burada faytonların işlediği anlatılanlar arasındadır. Beşkonaklar; Malatya’nın geleneksel sivil mimari yapılarından günümüze ulaşmış özgün örneklerdendir. Evlerin yapımında; kesme taş temel üzerine anaç denilen kerpiç duvarlar örülmüş, duvarları bağlayan hatıllar, tavan, pencere, kapı, döşeme, dolap, merdiven ve sekilerde ise ahşap malzeme kullanılmıştır. 1978 yılında taşınmaz kültür varlığı olarak tescillenen Beşkonaklar, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından 2007‐2008 yılları arasında restore edilmiştir. Yine Müzenin bulunduğu binalarda 2015 yılında tekrar tadilat ve teşhir‐tanzim projesiyle düzenlemeler gerçekleştirilmiştir. Müzemiz; başlangıçta Beşkonaklar Etnografya Müzesi adıyla 08.08.2008 tarihli Kültür ve Turizm Bakanlığı onayı ile açılmıştır.
Malatya’nın geleneksel kültür özelliklerine göre düzenlenmiş etnografik bir müzedir. Müze iki bölümden oluşur.
Müzenin 11 No’da bulunan binası idari bina olarak kullanılırken, 13 no’lu binanın girişi danışma, güvenlik ve genel tanıtım alanı olarak düzenlenmiş olup üst katındaki odalar “Geleneksel Malatya Evi” canlandırılmıştır. Buradan da 15 no’lu binanın üst katında ki vitrin sergilemesi alanlarına geçilmektedir. Binaların avlusunda ise Selçuklu ve Osmanlı Dönemine ait taş eserler sergilenmektedir.
Geleneksel Malatya Evi olarak düzenlenen bölümde; Baş Oda olarak düzenlenen özellikle ev sahibinin erkek konuklarını ağırladığı bölümde ise 1900’lü yılların başlarındaki şehir giyiminden hareketle sedirde oturan iki erkekten birisi olan evin beyi olup, kahve içer pozisyondadır. Evin konuğu olan diğer erkek ise ud çalarak müzik icra etmektedir. Bu oda da ayrıca ortada ise odun kömürüyle odanın ısınmasını sağlayan mangal canlandırması bulunmaktadır. Çekmeceli dolap üzerinde saat ve gaz lambası sergilenen objeler arasındadır.
Günlük oda olarak düzenlenen bölümde; kadınların oturduğu, günlük işlerin görüldüğü bir fonksiyonel bir canlandırma yapılmıştır. Sedirde oturan evin büyükannesi torunu olan kız çocuğunun saçına belik örmektedir. Ahşap beşik içinde ise bebek uyur pozisyonda canlandırılmış olup, duvar içindeki “Yüklük” adı verilen niş içerisinde de yatak yorgan vb. bulunur. Aynı odada dikiş makinesi de sergilenmektedir.
Konağın mutfağında ocaklık yerinin üstünde davlumbaz bulunur. Davlumbazın her iki yanında ve zahirelerin konulduğu sandığın üzerinde kapların konulduğu “Kaplık” ya da “Terek” olarak adlandırılan ahşaptan yapılma raflar mevcuttur. Kaplıkların yanında kurutmalık sebzeler asılmıştır. Zahire sandığında ise baş bulgur, orta bulgur, fasulye, nohut gibi yiyecekler depolanmıştır. Ocağın hemen yan tarafında ibrik, leğen ve ahşap dibek/havan bulunur. Orta bölümde evin erkek çocuğu sini üzerindeki tabaklarda bulunan “Tevek Sarması” ve “Çorba” dan oluşan yemeği yer pozisyonda canlandırılmıştır. Hemen pencere kenarında geleneksel giysiler içerisindeki evin hanımı tencere içindeki çorbayı karıştırmaktadır. Mutfağın içinden geçilen evin kilerinde; duvarlarda zahire, hububat elemede kullanılan elekler, Büyük leğen(Teşt), Kazan, Yayık, Yağ küleği ; Turşu, Pekmez, Yağ vb. nin saklandığı pişmiş topraktan yapılmış küpler bulunur. Selenin altındaki tencere/kazan ile de yoğurt mayalama anlatılmaktadır.
TEŞHİR SALONLARI
Geleneksel Malatya Evi olarak tematik canlandırma yapılan alandan çıkıldıktan sonra balkon bölümünden Teşhir Salonlarına geçilir. Salon Sergileme grupları şöyledir:
1) Geleneksel El sanatları (Dokumacılık ve Kumaş Baskıcılığı)
2) Aydınlatma‐Kilit Sistemleri‐Ölçü ve Tartı Araçları
3) Mutfak Araç ve Gereçleri
4) Kadın Giysi ve Aksesuarları
5) Erkek Giysi ve Aksesuarları
6) Ateşli ve Delici‐Kesici Silahlar
Not : Beşkonaklar Etnoğrafya Müzesi 6 Şubat 2023 tarihinde meydana gelen Depremde hasar almış olup tadilat çalışmaları nedeniyle ziyarete kapalıdır.
