İnönü ve Malatya
İsmet İnönü
24 Eylül 1884-25 Aralık 1973
24 Eylül 1884-25 Aralık 1973
Mustafa İsmet, Malatya'da yerleşmiş eski bir Türk ailesi olan Kürümoğollarındandır. Büyük babasının adı Abdülfettah'dır. Mahkeme üyeliklerinde bulunmuş ve Harbiye Nezareti Muhakeme Dairesi Mümeyyizliğinden emekli Hacı Reşit beyin oğludur. 24 Eylül 1884 de İzmir'de doğmuştur. Evli ve üç çocuk babasıdır. Babasının görevi nedeniyle Sivas'ta ilk okula başlamış, 1892 de Askeri Rüştiye'ye girmiş, 1895 de okulu bitirmiş, Sivas Mülkiye İdadisinde (lise) öğrenimine devam etmiştir. 31 Temmuz 1897 de babasının İstanbul'a tayini nedeniyle 6. sınıfta ayrılmış, Halıcıoğlu'ndaki Harp okulunun lise kısmını kaydolmuştur. 1900 da Liseyi bitirmiş, 14 Şubat 1901 de Topçu Harbiye sınıfına girmiş 1 Eylül 1903 de okulu birincilikle bitirmiş ve Topçu Mülazımı Sanisi (Teğmen) olmuştur. Okuldaki başarısı nedeniyle Erkanı Harbiye (Kurmay) sınıfına ayrılmış ve burayı da birinci ile bitirerek altın Maarif madalyası almıştır. 1903 de Pangaltı'da bulunan Harp Akademisine girmiş ve 26 Eylül 1906 da sınıfının birincisi olarak Kurmay Yüzbaşı rütbesi ile mezun olmuştur.
2 Ekim 1906 da Kurmay Yüzbaşı olarak Edirne'de Ordu Merkezinde ilk görevine başlamış ve Sahra Topçu 8. Alay 3. Bölük Kumandanı olarak görevine devam etmiş, 7 Kasım 1908 de Kolağası rütbesine yükselmiş ve Edirne 2. Tümenin Kurmaylık görevine getirilmiştir.
26 Şubat 1910 da İmam Yahya'ya karşı Hükümet tarafından harekete geçirilen Yemen Mürettep Kuvvetlerinin Kurmaylığına atanmış ve Hudeyde'ye gelmiştir. İmam Yahya ile yapılan görüşmelere katılmış ve gösterdiği başarılar nedeniyle 26 Nisan 1912 de Binbaşılığa yükseltilmiştir. 25 Şubat 1913 tarihine kadar Yemen'de Genel Kuvvetlerin Kurmay Başkanlığı görevinde bulunmuştur.
Balkan harbinin çıkması üzerine İstanbul'a çağrılmış, 11 Nisan 1913 de Büyük Karargahı Umumi I. Şubesinde, 8 - 29 Eylül 1913 de Bulgar delegeleri ile İstanbul'da Barış görüşmeleri ile görevlendirilmiştir. 15 Aralık 1913 de Genel Kurmay 3. Şubesinde görevlendirilmiş, 2 Ağustos 1914 de ilan edilen genel seferberlik ile I. Ordunun Kurmaylığına atanmış, Osmanlı İmparatorluğunun 11 Kasım 1914 de savaşa katılmasından sonra 29 Kasım 1914 de Kaymakamlığa (Yarbaylığa) yükseltilmiştir. 1914 de Başkomutanlık Genel Karargahı I. Şube Müdürlüğüne atanmış, 16 Ağustos 1915 de Gümüş Harp Liyakat Madalyası kazanmış, Umumi Karargahta bir yıl bulunduktan sonra cephede görev istemiş, 2 Ekim 1915 de II. Ordunun Kurmay Başkanı olmuş ve 14 Aralık 1915 de Miralaylığa (Albaylığa) yükselmiştir. 30 Aralık 1916 da II. Orduya bağlı 4. Kolordu Kumandanlığına atanmıştır.
12 Aralık 1916 da Kafkas cephesindeki yararlıkları nedeniyle altın harp madalyası almış, 1 Mayıs 1917 de Filistin cephesindeki 20. ve 19 Haziran 1917 de 3. Kolordu Komutanlıklarına atanmış, 20 Eylül 1917 de 7. Orduya bağlı 3. Kolordu Kumandanı iken Atatürk'ün Başkomutanlığa verdiği önemli raporun hazırlanmasında rol oynamıştır. 1918 Sonbaharında Şeria vadisinde Kolordusu ile başarılar kazanmıştır.
Mondros mütarekesi görüşmeleri sırasında 24 Ekim 1918 de Harbiye Nezareti Müsteşarlığına getirilmiş, 22 Kasıma kadar bu görevde kaldıktan sonra, 29 Ocak 1919 da kurulan Mütareke Komisyonuna Askeri uzman olmuş ve Harbiye Nezaretinde bu amaçla kurulan Komisyona da Başkanlık yapmıştır. 4 Ağustos 1919 da Kolordu Komutanlığı yetkileri ile Askeri Şura üyeliğine ve Muamelatı Umumiye Müdürlüğüne atanmış ve 8 gün sonra bu görevinden alınmıştır.
8 Ocak 1920 de ilk defa Anadolu'ya geçmiştir. Davet üzerine İstanbul'a dönmüş, 16 Mart 1920 de İstanbul'un İşgali üzerine tekrar Anadolu'ya geçmiştir.
25 Nisan 1920 de seçilen geçici yürütme kurulunda Atatürk tarafından kendisine bir görev verilmiş ve 3 Mayıs 1920 de kurulan ilk İcra Vekilleri Heyetinde Genel Kurmay Başkanı olmuştur. İnönü; Edirne'yi seçerek Büyük Millet Meclisine Edirne Millet Vekili olarak girmiştir.
8 Kasım'da Garp Cephesi Komutanlığına (Genel Kurmay Başkanlığı görevi üzerinde kalmak üzere) atanmış, Çerkez Etem kuvvetlerini tasfiye etmiş, 10 Ocak 1921 de I. İnönü zaferini kazanmış ve Tuğgeneralliğe yükseltilmiş, 31 Mart 1 Nisan 1921 de II. İnönü kazanmıştır. 1921 de Fevzi Çakmak'ın Genel Kurmay Başkanlığına getirilmesi ile sadece cephe komutanlığı ile görevlendirilmiştir.
10 Kasım 1921 de Garp Cephesi Kuvvetleri, 2 Ordudan meydana gelmiş ve Ordular grubu halinde İsmet Paşanın Komutanlığına verilmiştir. 9 Eylül de kazanılan zafer üzerine rütbesi Ferikliğe (Korgeneralliğe) Yükseltilmiştir.
03-11 Ekim tarihleri arasında Mudanya'da Mütareke görüşmelerini sürdürmüş ve anlaşmayı imzalamıştır. 26 Ekim 1922 de Edirne Millet Vekili sıfatıyla Dışişleri Bakanı olmuş ve Lozan Konferansına heyet Başkanı olarak katılmıştır. I. Lozan Konferansı 4 Şubat 1923 de kesilmiş, II. Lozan Konferansı 23 Nisan 1923 de başlamış ve 24 Temmuz 1923 de Barış Anlaşması imzalanmıştır.14 Ağustos 1923 tarihinden 5 Mart 1924 tarihine kadar ikinci defa Malatya Milletvekili olarak Hariciye Vekili olmuş ve 30 Ekim 1923 de Türkiye Cumhuriyetinin ilk Başbakanı olmuştur. 20 Kasım 1924 de Başbakanlıktan çekilmiş ve 5 Mart 1925 de ikinci defa Başbakan olmuş ve 25 Ekim 1937 de istifa ederek ayrılmıştır. 1937 de kendi isteği ile emekliye ayrılmıştır.
10 Kasım 1938 tarihinde Atatürk'ün vefatı üzerine 11 Kasım 1938 de Cumhurbaşkanı seçildi. 14 Mayıs 1950 yılında yapılan seçimlerde Demokrat Partinin çoğunlukla iktidara geçmesi üzerine Cumhurbaşkanlığından çekildi ve o günden sonra muhalefet liderliği görevine başladı.(İnönü 3 Nisan 1939 - 8 Mart 1943 - 21 Temmuz 1946 seçimlerinde iki defa Cumhurbaşkanı seçilmiştir).
2 Mayıs 1954 de ve 27 Ekim 1957 seçimlerinde Malatya'dan Millet Vekili Seçilmiş, 20 Kasım 1961 de İnönü başkanlığında ilk Koalisyon Kabinesi kurulmuş ve bu kabinenin ömrü kısa olmuştur. 25 Haziran 1962 de ikinci bir Koalisyon Hükümeti kurmuştur. 25 Aralık 1963 de bağımsızlardan oluşan üçüncü Koalisyon Hükümeti kurulmuş ve bu koalisyon Şubat 1965'e kadar devam etmiştir. Ekim 1965 Seçimlerinde Adalet Partisinin çoğunlukla iktidara gelmesi üzerine ana muhalefet liderliğine devam etmiştir.
1931 de Atina'ya ve Budapeşte'ye 1932 de Moskova ve Roma'ya 1933 de Sofya'ya 1937 de Belgrat'a Paris'e ve Londra'ya ve 1963 de Kenedi'nin cenaze töreni için ve 1964 Haziran'ında Kıbrıs Sorunu için Amerika'ya gitmiştir. 25 Aralık 1973'te vefat etmiştir.
Kırmızı - yeşil İstiklal Madalyası vardır.
T.C Dışişleri Bakanlığı Web Sitesi
www.mfa.gov.tr
2 Ekim 1906 da Kurmay Yüzbaşı olarak Edirne'de Ordu Merkezinde ilk görevine başlamış ve Sahra Topçu 8. Alay 3. Bölük Kumandanı olarak görevine devam etmiş, 7 Kasım 1908 de Kolağası rütbesine yükselmiş ve Edirne 2. Tümenin Kurmaylık görevine getirilmiştir.
26 Şubat 1910 da İmam Yahya'ya karşı Hükümet tarafından harekete geçirilen Yemen Mürettep Kuvvetlerinin Kurmaylığına atanmış ve Hudeyde'ye gelmiştir. İmam Yahya ile yapılan görüşmelere katılmış ve gösterdiği başarılar nedeniyle 26 Nisan 1912 de Binbaşılığa yükseltilmiştir. 25 Şubat 1913 tarihine kadar Yemen'de Genel Kuvvetlerin Kurmay Başkanlığı görevinde bulunmuştur.
Balkan harbinin çıkması üzerine İstanbul'a çağrılmış, 11 Nisan 1913 de Büyük Karargahı Umumi I. Şubesinde, 8 - 29 Eylül 1913 de Bulgar delegeleri ile İstanbul'da Barış görüşmeleri ile görevlendirilmiştir. 15 Aralık 1913 de Genel Kurmay 3. Şubesinde görevlendirilmiş, 2 Ağustos 1914 de ilan edilen genel seferberlik ile I. Ordunun Kurmaylığına atanmış, Osmanlı İmparatorluğunun 11 Kasım 1914 de savaşa katılmasından sonra 29 Kasım 1914 de Kaymakamlığa (Yarbaylığa) yükseltilmiştir. 1914 de Başkomutanlık Genel Karargahı I. Şube Müdürlüğüne atanmış, 16 Ağustos 1915 de Gümüş Harp Liyakat Madalyası kazanmış, Umumi Karargahta bir yıl bulunduktan sonra cephede görev istemiş, 2 Ekim 1915 de II. Ordunun Kurmay Başkanı olmuş ve 14 Aralık 1915 de Miralaylığa (Albaylığa) yükselmiştir. 30 Aralık 1916 da II. Orduya bağlı 4. Kolordu Kumandanlığına atanmıştır.
12 Aralık 1916 da Kafkas cephesindeki yararlıkları nedeniyle altın harp madalyası almış, 1 Mayıs 1917 de Filistin cephesindeki 20. ve 19 Haziran 1917 de 3. Kolordu Komutanlıklarına atanmış, 20 Eylül 1917 de 7. Orduya bağlı 3. Kolordu Kumandanı iken Atatürk'ün Başkomutanlığa verdiği önemli raporun hazırlanmasında rol oynamıştır. 1918 Sonbaharında Şeria vadisinde Kolordusu ile başarılar kazanmıştır.
Mondros mütarekesi görüşmeleri sırasında 24 Ekim 1918 de Harbiye Nezareti Müsteşarlığına getirilmiş, 22 Kasıma kadar bu görevde kaldıktan sonra, 29 Ocak 1919 da kurulan Mütareke Komisyonuna Askeri uzman olmuş ve Harbiye Nezaretinde bu amaçla kurulan Komisyona da Başkanlık yapmıştır. 4 Ağustos 1919 da Kolordu Komutanlığı yetkileri ile Askeri Şura üyeliğine ve Muamelatı Umumiye Müdürlüğüne atanmış ve 8 gün sonra bu görevinden alınmıştır.
8 Ocak 1920 de ilk defa Anadolu'ya geçmiştir. Davet üzerine İstanbul'a dönmüş, 16 Mart 1920 de İstanbul'un İşgali üzerine tekrar Anadolu'ya geçmiştir.
25 Nisan 1920 de seçilen geçici yürütme kurulunda Atatürk tarafından kendisine bir görev verilmiş ve 3 Mayıs 1920 de kurulan ilk İcra Vekilleri Heyetinde Genel Kurmay Başkanı olmuştur. İnönü; Edirne'yi seçerek Büyük Millet Meclisine Edirne Millet Vekili olarak girmiştir.
8 Kasım'da Garp Cephesi Komutanlığına (Genel Kurmay Başkanlığı görevi üzerinde kalmak üzere) atanmış, Çerkez Etem kuvvetlerini tasfiye etmiş, 10 Ocak 1921 de I. İnönü zaferini kazanmış ve Tuğgeneralliğe yükseltilmiş, 31 Mart 1 Nisan 1921 de II. İnönü kazanmıştır. 1921 de Fevzi Çakmak'ın Genel Kurmay Başkanlığına getirilmesi ile sadece cephe komutanlığı ile görevlendirilmiştir.
10 Kasım 1921 de Garp Cephesi Kuvvetleri, 2 Ordudan meydana gelmiş ve Ordular grubu halinde İsmet Paşanın Komutanlığına verilmiştir. 9 Eylül de kazanılan zafer üzerine rütbesi Ferikliğe (Korgeneralliğe) Yükseltilmiştir.
03-11 Ekim tarihleri arasında Mudanya'da Mütareke görüşmelerini sürdürmüş ve anlaşmayı imzalamıştır. 26 Ekim 1922 de Edirne Millet Vekili sıfatıyla Dışişleri Bakanı olmuş ve Lozan Konferansına heyet Başkanı olarak katılmıştır. I. Lozan Konferansı 4 Şubat 1923 de kesilmiş, II. Lozan Konferansı 23 Nisan 1923 de başlamış ve 24 Temmuz 1923 de Barış Anlaşması imzalanmıştır.14 Ağustos 1923 tarihinden 5 Mart 1924 tarihine kadar ikinci defa Malatya Milletvekili olarak Hariciye Vekili olmuş ve 30 Ekim 1923 de Türkiye Cumhuriyetinin ilk Başbakanı olmuştur. 20 Kasım 1924 de Başbakanlıktan çekilmiş ve 5 Mart 1925 de ikinci defa Başbakan olmuş ve 25 Ekim 1937 de istifa ederek ayrılmıştır. 1937 de kendi isteği ile emekliye ayrılmıştır.
10 Kasım 1938 tarihinde Atatürk'ün vefatı üzerine 11 Kasım 1938 de Cumhurbaşkanı seçildi. 14 Mayıs 1950 yılında yapılan seçimlerde Demokrat Partinin çoğunlukla iktidara geçmesi üzerine Cumhurbaşkanlığından çekildi ve o günden sonra muhalefet liderliği görevine başladı.(İnönü 3 Nisan 1939 - 8 Mart 1943 - 21 Temmuz 1946 seçimlerinde iki defa Cumhurbaşkanı seçilmiştir).
2 Mayıs 1954 de ve 27 Ekim 1957 seçimlerinde Malatya'dan Millet Vekili Seçilmiş, 20 Kasım 1961 de İnönü başkanlığında ilk Koalisyon Kabinesi kurulmuş ve bu kabinenin ömrü kısa olmuştur. 25 Haziran 1962 de ikinci bir Koalisyon Hükümeti kurmuştur. 25 Aralık 1963 de bağımsızlardan oluşan üçüncü Koalisyon Hükümeti kurulmuş ve bu koalisyon Şubat 1965'e kadar devam etmiştir. Ekim 1965 Seçimlerinde Adalet Partisinin çoğunlukla iktidara gelmesi üzerine ana muhalefet liderliğine devam etmiştir.
1931 de Atina'ya ve Budapeşte'ye 1932 de Moskova ve Roma'ya 1933 de Sofya'ya 1937 de Belgrat'a Paris'e ve Londra'ya ve 1963 de Kenedi'nin cenaze töreni için ve 1964 Haziran'ında Kıbrıs Sorunu için Amerika'ya gitmiştir. 25 Aralık 1973'te vefat etmiştir.
Kırmızı - yeşil İstiklal Madalyası vardır.
T.C Dışişleri Bakanlığı Web Sitesi
www.mfa.gov.tr
